Czy nie lepiej skupić się, aby „odchwaścić” samorząd i świadomie wybierać dobrych radnych?

Po niemałych perturbacjach i licznych zapowiedziach, w Świdwinie wywalczono wreszcie zapis w budżecie dotyczący budżetu obywatelskiego. Wielu mieszkańców nie ukrywa z tego powodu zadowolenia, jak zauważyłem w mniejszym stopniu większość radnych. Warto się zastanowić, czy na pewno ten pomysł jest wart nazwania sukcesem?

Budżet obywatelski, nazywany inaczej partycypacyjnym, pojawił się z końcem lat osiemdziesiątych minionego wieku w Brazylii, a konkretnie w mieście Porto Alegre. Do Polski zawitał całkiem niedawno, zaczęto to robić bardzo ostrożnie i na zmienionych zasadach. Uwielbiamy modyfikować pomysły innych, mimo, że gdzie indziej z powodzeniem się realizują.

W Polsce budżet obywatelski polega na tym, że w budżecie miasta przeznacza się niewielką w stosunku do jego wielkości kwotę, która poprzez obwarowanie zawiłymi procedurami jest wydatkowana na określony przez mieszkańców cel. Prawda, że ładnie brzmi?! Tyle, że w tym zakresie wola mieszkańców jest mocno ograniczana. Ich propozycje muszą przejść przez sito warunków określonych przez władze i zostać zatwierdzona przez urzędników /w praktyce: burmistrza/. W konsekwencji okazuje się, iż jedynie w niewielkiej części jest to przedsięwzięcie z woli obywateli.

Ideą ustawowych pomysłodawców jest, by budżet obywatelski uaktywniał społeczności lokalne do współdecydowania w jakiejś części o wydatkach budżetowych. Czy ten pomysł jest wart powielania? Niestety rodzi wiele wątpliwości. Wymienione wyżej miasto w Brazylii, gdzie pomysł powstał i trafił m.in. do Polski, wciągu ostatniego dziesięciolecia stara się budżet obywatelski ograniczać i nosi się z zamiarem całkowitej jego likwidacji.

Sama realizacja intencji budżetu obywatelskiego rodzi masę wątpliwości. Wymienię kilka z nich. Po pierwsze, w obecnych realiach mieszkańcy Świdwina nie odważą się na podjęcie mało popularnych decyzji w kwestii kierowania określonych środków. Po drugie, wyrywanie z nadwyrężonego budżetu jego części zatrzymuje realizację priorytetowych przedsięwzięć służących ogółu mieszkańców, bez względu na którym z osiedli zamieszkują. Uszczuplenie tych środków zaspakaja w ograniczonym stopniu potrzeby ogólnomiejskie. Po trzecie, budżet obywatelski nie koniecznie weryfikuje słuszność przedstawionego pomysłu przez mieszkańców, lecz głównie względy formalne, prawne i jego gospodarność, a także kwestie techniczne i finansowe. Po czwarte, przedstawione pomysły w określonym czasie nie będą mogły być wnikliwie przebadane, bo jest to technicznie trudne i wymagające właśnie czasu. Jeśli natomiast pomysłów będzie mało, to budżet obywatelski nie ma żadnego sensu, gdyż chęć aktywizowania mieszkańców do tego celu okaże się po prostu fikcją. Po piąte, realizacja budżetu obywatelskiego to cały łańcuszek procedur. Po co to angażowanie środków, zespołów, analiz, wypełnianie ankiet, absorbowanie czasu? Po co dodatkowe obciążanie urzędników, którzy mają określone zadania i im powinni poświęcać czas?

Po szóste, i to jest według mnie najważniejsze, mamy do czynienia z paradoksem. Otóż pomysłem, który bardzo ładnie brzmi „budżet obywatelski” wyręcza się radnych a jednocześnie wchodzi w ich kompetencje. Oni zostali wybrani przez mieszkańców, przedstawicieli poszczególnych okręgów, reprezentują ich. A ten fakt nakłada na nich określone obowiązki. I właśnie radni powinni być zobowiązani do przeprowadzenia w swoich okręgach konsultacji, co do preferencji inwestycji. Argumentem do takiego rozumienia rzeczy są środki przeznaczone na budżet obywatelski, które pochodzą ze wspólnej kasy, nie są środkami dodatkowymi pozyskanymi z zewnątrz. Zupełnie łatwiej, bez angażowania dodatkowych gremiów podległych burmistrzowi, byłoby przedstawienie radnym przez mieszkańców /lub odwrotnie/ do wyboru propozycji, które powinny być zrealizowane. Mieszkańcy i radni w danym okręgu powinni jedynie dokonać stopniowania zebranych pomysłów. Ten pomysł jest mniej skomplikowany, prostszy i dużo szybciej możliwy w realizacji. Blokuje również w jakimś stopniu zapędy burmistrza do ingerowania w poszczególne pomysły.

Po siódme, istnieje duże prawdopodobieństwo, że budżet obywatelski w Świdwinie będzie „parasolem ochronnym” dla rządzących, głównie burmistrza. Może to bardzo propagandowo wykorzystać, kiedy mieszkańcy skierują pretensje, że nie zrobiono „tego, czy tamtego”. Władza zawsze może w takiej sytuacji odpowiedzieć, że „macie to co chcieliście”, sami wybieraliście. Ma to dużą moc medialną, jest dla kierownika ratusza „wentylem bezpieczeństwa”, bowiem za drobną część budżetu może on zepchnąć odpowiedzialność za niewykonanie np. obietnic wyborczych, czy innych zadań. Ostatecznie wraca pytanie, czy ma sens przekazywanie kompetencji radnych w kierunku osób, które ich wybrały? W mojej ocenie w ten sposób nie zbudujemy społeczności obywatelskiej. Nie ten kierunek. Czy nie lepiej skupić się, aby „odchwaścić” samorząd i świadomie wybierać dobrych radnych? Wówczas łatwiej wymagać rzetelnej pracy od takiego radnego, zamiast ograniczać jego kompetencje dla realizacji czegoś sztucznego, zbyt odważnie nazywanego „obywatelskością”.

Zauważcie, że ośrodek władzy stacjonujący w ratuszu nagle poparł ideę budżetu obywatelskiego. Z prostego powodu, zorientował się, że jest to niewyszukany, tani i bardzo skuteczny mechanizm pozyskiwania wyborców. Władza wpycha w mieszkańców pogląd, że „oddaje część władzy nam, mieszkańcom”. Niewielkim kosztem wpływa na naszą podświadomość, wywołując w nas niekoniecznie autentyczne przekonanie, że takie działania znaczna część uzna za słuszne. Ostatecznie – „dobra wola władzy w uszczęśliwianiu nas na siłę” w oczach wyborców będzie godna oddania na nią głosów w kolejnych wyborach. Ile tracą radni i mieszkańcy na budżecie obywatelskim? Najlepiej, jak na to pytanie sami znajdą odpowiedź.